Παρατήρηση πρώτη: η κινητικότητα στον χώρο της καλλιτεχνικής παραγωγής και των σχετικών χώρων στην Αθήνα του 2012 όχι μόνο παρουσιάζει αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα, αλλά ειδικά φέτος, εντυπωσιάζει. Στο κέντρο και στις περιφερειακές συνοικίες εμφανίζονται διαρκώς νέοι χώροι με σύνθετη καλλιτεχνική ταυτότητα, τους οποίους διαχειρίζονται συνήθως συνεργατικά σχήματα.
Παρατήρηση δεύτερη: ενώ τους προηγούμενους χειμώνες οι νέοι αυτοί πολιτιστικοί πυρήνες εντοπίζονταν γεωγραφικά σε συγκεκριμένες γειτονιές όπως ο Κεραμεικός, το Μεταξουργείο και, εσχάτως, η περιοχή ανάμεσα στο Σύνταγμα και την οδό Αθηνάς, φέτος παρατηρούμε μια ενδιαφέρουσα μετατόπιση προς τον άξονα της οδού Πατησίων. Kυψέλη, πλατεία Βικτωρίας, πλατεία Αμερικής. Φαινομενικά παρθένα, απάτητα εδάφη για τις νεότερες γενιές που δεν πρόλαβαν την πολιτιστική άνθηση της Πατησίων όπου ήκμασε μια από τις μεγαλύτερες πιάτσες ψυχαγωγίας της πρωτεύουσας, με πλήθος θεάτρων και κινηματογράφων από το Πεδίον του Αρεως μέχρι την πλατεία Κολιάτσου.
Φέτος το φθινόπωρο εγκαινιάστηκαν ή ετοιμάζονται να ανοίξουν στην ευρύτερη περιοχή τρεις νέοι πολυχώροι πολιτισμού που στεγάζονται σε σημαντικά κτίρια, όλα άμεσα συνδεδεμένα με την ιστορία της γειτονιάς τους. Περισσότερο από την ίδια την ταυτότητά τους (παρεμπιπτόντως κάνει εντύπωση το πυκνό πρόγραμμα και το πλήθος δραστηριοτήτων) το μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η απόφαση να επενδύσουν σε περιοχές «ξεγραμμένες» τα τελευταία χρόνια από τον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας και μάλιστα κάτω από τις πολύ συγκεκριμένες οικονομικές συνθήκες.
Πλατεία Βικτωρίας
«Πόλη Θέατρο», κάθε βράδυ και κάτι διαφορετικό
«Ζω επτάμισι χρόνια εδώ και θέλω να συνεχίσω», μου λέει με ελεγχόμενη ένταση στη φωνή ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιώργος Νανούρης. Τον Γ. Νανούρη κάλεσε ο Δάνης Κατρανίδης για να αναλάβει την καλλιτεχνική επιμέλεια του «Πόλη Θέατρο» που θα ανοίξει εκεί όπου στεγαζόταν για πολλά χρόνια το θέατρο «Μέλι», στην οδό Φώκαιας, έναν μικρό κάθετο δρόμο απέναντι από την πλατεία Βικτωρίας. Ο χώρος γίνεται αγνώριστος καθώς οι εργασίες ανακαίνισης είναι καθολικές και διαμορφώνουν ένα νέο πολιτιστικό στέκι με δύο σκηνές και χώρους για πολύ περισσότερα, πέρα από το θέατρο.
Ο Γιώργος Νανούρης έχει διαμορφώσει για τις πρώτες εβδομάδες ένα καθημερινό πλουραλιστικό πρόγραμμα με αναγνωρίσιμες νέες φωνές και πολύ διαφορετικές καλλιτεχνικές προελεύσεις. Τα θεάματα (συναυλίες, stand-up comedy) θα παρουσιάζονται μία φορά, επομένως κάθε βράδυ θα υπάρχει κάτι διαφορετικό. Από τον Ιανουάριο θα πάρει μπροστά και η θεατρική σκηνή, όπου ο Δάνης Κατρανίδης θα παρουσιάζει τις δικές του προτάσεις. «Ακριβώς επειδή ζω εδώ, μπορώ να σας πω ότι η κατάσταση στη γειτονιά έχει βελτιωθεί αισθητά. Νομίζω ότι αυτός είναι ένας λόγος για να εξηγήσουμε την «άνθηση» στην οποία αναφέρεστε». Ο νέος καλλιτέχνης αναφέρεται σε θέματα ασφάλειας και ο Δάνης Κατρανίδης συμφωνεί. «Την ξέρω την περιοχή γιατί για δύο σεζόν νοίκιαζα το θέατρο «Μέλι». Η σημερινή κατάσταση είναι σημαντικά βελτιωμένη. Η πλατεία Βικτωρίας είναι γεμάτη κόσμο που κατακλύζει τα καφέ, τα παιδιά της γειτονιάς παίζουν, δεν αισθάνεσαι απειλή. Επίσης, κατά τη γνώμη μου το τι εισπράττεις έχει πάντα σχέση με το τι εκπέμπεις».
Παρά τη συνεχιζόμενη ύφεση και το φάντασμα της χρεοκοπίας πάνω από τα κεφάλια μας, ο Γιώργος Νανούρης και ο Δάνης Κατρανίδης εκπέμπουν σήματα ελπίδας και αισιοδοξίας. «Νομίζω κάτι έχει αλλάξει σε σχέση με πέρυσι», υποστηρίζει ο Γιώργος Νανούρης. «Πέρυσι προσπαθούσαμε να συνειδητοποιήσουμε τι μας συμβαίνει, παγώσαμε, αγχωθήκαμε. Φέτος, διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να ζήσουμε και με άλλο τρόπο, πεισμώσαμε και πήραμε την απόφαση να συνεχίσουμε παρά τις δυσκολίες. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε τη ζωή επειδή υπάρχει κρίση».
Στον Δάνη Κατρανίδη η ερώτηση είναι ελαφρώς διαφοροποιημένη, καθώς είναι ο άνθρωπος που επιχειρεί μια σημαντική επένδυση καταμεσής της καταιγίδας. Γιατί τώρα; «Ο ηθοποιός, ο καλλιτέχνης μαθαίνει να ζει με το ρίσκο από την πρώτη στιγμή που αποφασίσει να βουτήξει σ' αυτά τα νερά. Η εικονική πραγματικότητα που ζήσαμε για πολλά χρόνια καλλιέργησε έναν εφησυχασμό και ανάμεσα σε πολλούς ηθοποιούς: αν δεν έκανες θέατρο, θα έκανες τηλεόραση. Τώρα που τίποτα δεν είναι δεδομένο (και για εμάς τους ηθοποιούς τίποτα δεν είναι δεδομένο ούτως ή άλλως), έχω την ευκαιρία να προστατεύσω και να υποστηρίξω τις επιλογές μου βάζοντας οικονομίες μιας ζωής σε ένα εγχείρημα που πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο».
Σπάρτης 14, πλατεία Αμερικής
Στο σπίτι του Καραγάτση
Το κτίριο της οδού Σπάρτης 14, πολύ κοντά στην πλατεία Αμερικής, δεν είναι ένα τυχαίο σπίτι. Εδώ έζησε μικρός αλλά και αργότερα όταν παντρεύτηκε, από το 1940 περίπου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '50, ο συγγραφέας Μ. Καραγάτσης. Στο σπίτι αυτό μάλιστα γύρισε, ως σκηνοθέτης και σεναριογράφος, σκηνές από την ταινία του «Καταδρομή», ενώ οι πιο ηλικιωμένοι της γειτονιάς θυμούνται τον Γιάννη Τσαρούχη να έχει ανεβάσει μια παράσταση. Ο Μένης Κουμανταρέας τοποθετεί ένα διήγημά του με πρωταγωνιστές τον ίδιο τον Καραγάτση και τη δασκάλα της κόρης του στο κτίριο της οδού Σπάρτης, που πρέπει να χτίστηκε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '30 με εμφανείς τις επιρροές ενός ύστερου, «μοντερνίζοντος» νεοκλασικισμού, χαρακτηριστικό αυτής της μεταβατικής περιόδου.
Σε αυτό το ιστορικό σπίτι πέφτουν αυτές τις ημέρες οι τελευταίες «πινελιές» πριν ανοίξει, πιθανότατα στις 30 Νοεμβρίου, ο νέος πολιτιστικός πολυχώρος «Αλεξάνδρεια». Το όνομα οφείλεται στην αλεξανδρινή καταγωγή του εμπνευστή της «Αλεξάνδρειας» ηθοποιού Βασίλη Βλάχου, ο οποίος έχει ιδρύσει και την ομώνυμη καλλιτεχνική εταιρεία. Το κτίριο ανήκει σε μακρινό συγγενή του κ. Βλάχου, γεγονός που διευκόλυνε τα πράγματα: «Είχα την ευκαιρία να κάνω το όνειρό μου πραγματικότητα, είναι ένας χώρος που τον ερωτεύτηκα από την πρώτη στιγμή και δεν χρειάζεται, νομίζω, να προσθέσω την παράμετρο Καραγάτση. Προσπαθώ να κάνω το καλύτερο με όσα χρήματα είχα στη διάθεσή μου».
Του επισημαίνω την αβεβαιότητα των καιρών. «Στις κρίσιμες στιγμές συμβαίνουν και οι πιο ακραίες πράξεις. Γνωρίζω πως ρισκάρω αλλά τουλάχιστον κάνω αυτό που θέλω, αυτό που ονειρεύομαι. Μπορεί να ακουστεί λίγο βαρύγδουπο αλλά θέλω στην οδό Σπάρτης να φτιάξω ένα στέκι που θα προσφέρει πολιτισμό και ταυτόχρονα θα αποτελεί σημείο αναφοράς για τους γείτονες. Είναι μια εποχή που ο κόσμος θέλει να κάνει και να προσφέρει πράγματα. Ανθούν πρωτοβουλίες πολιτών, σχηματίζονται δίκτυα αλληλοϋποστήριξης και βοήθειας, σαν να ξυπνήσαμε από έναν λήθαργο. Σκεφτόμαστε ένα σωρό πράγματα, αλλά ας ξεκινήσουμε με το καλό και όλα θα γίνουν».
Ο κ. Βλάχος ζει στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου και βεβαιώνει ότι η κατάσταση σε αυτήν την πλευρά του κέντρου είναι βελτιωμένη. « Έχει μαζευτεί το πράγμα, οι κάτοικοι έχουν ξαναβγεί έξω, κάθονται στα παγκάκια, πληροφορήθηκα με χαρά πως άνοιξε ξανά ο κινηματογράφος Ιλιον. Εμείς στην «Αλεξάνδρεια» θα λειτουργήσουμε παιδικό στέκι, θα έχουμε ένα μικρό εντευκτήριο για να έρχεται ο κόσμος και να πίνει τον καφέ του ή να τσιμπάει κάτι πρόχειρο, ετοιμάζουμε πολλά».
Στα «συν» της «Αλεξάνδρειας» η υπέροχη πίσω αυλή με τους φοίνικες που θα αξιοποιηθεί μετά την άνοιξη. Τα εγκαίνια του χώρου θα γίνουν με το έργο του Κίμωνα Ρηγόπουλου «Πλάτες μέσα στα σκουπίδια», σε σκηνοθεσία του ίδιου του συγγραφέα.
Ενα όνειρο ζωντανεύει στην Κυψέλη
Στην καρδιά της Κυψέλης (οδός Κύπρου 91Α), εκεί όπου κάποτε τεχνίτες συναρμολογούσαν και επισκεύαζαν ασπρόμαυρες τηλεοράσεις, λειτουργεί εδώ και λίγες εβδομάδες το Κέντρο Ελέγχου Τηλεόρασης (ΚΤΕ), ένας νέος χώρος δημιουργικής έκφρασης και συνάντησης τόσο για καλλιτέχνες όσο και για τους ανθρώπους της γειτονιάς, οι οποίοι δεν είχαν στη διάθεσή τους κάτι παρόμοιο. Στην πραγματικότητα το ΚΤΕ είναι το «παιδί» τεσσάρων ανθρώπων: της ηθοποιού Φωτεινής Μπάνου, του συγγραφέα Δημήτρη Αλεξάκη, της θεατρολόγου Τέτας Αποστολάκη και του κοινωνιολόγου Αρη Ασπρούλη.
Το κτίριο, με τους βασικούς χώρους να βρίσκονται υπογείως, κατασκευάστηκε για να φιλοξενήσει κέντρο διασκέδασης που όμως δεν λειτούργησε ποτέ. Τελικά, για σχεδόν είκοσι χρόνια στέγασε ένα κέντρο συναρμολόγησης ασπρόμαυρων τηλεοράσεων που έμελλε να δώσει το όνομα στο νέο εγχείρημα.
Στο πατάρι έχει διαμορφωθεί ένα ωραίο καφέ που λειτουργεί από τις 12 το μεσημέρι. Οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν στην έκθεση, να πιουν καφέ, ροφήματα ή να παραγγείλουν κάποιο σνακ, να διαβάσουν βιβλία από τη βιβλιοθήκη και να χρησιμοποιήσουν το δωρεάν wi-fi του χώρου. Στο υπόγειο είναι ο κυρίως χώρος του ΚΤΕ.
Αυτή την εποχή παρουσιάζεται η παράσταση «Drama Perpetua» σε σκηνοθεσία Γιώργου Φριντζήλα, «τρέχει» η έκθεση φωτογραφίας «Οι άνθρωποι του Ανδρέα Σχοινά», ενώ στις 22 και στις 23 Νοεμβρίου προγραμματίζεται αφιέρωμα στον σκηνοθέτη Χρήστο Καρακέπελη.
Η κ. Φωτεινή Μπάνου παραδέχεται ότι όλα είναι αποθαρρυντικά στον ορίζοντα. «Αλλά τώρα ήρθε η ώρα, τώρα συναντηθήκαμε και πήραμε την απόφαση να μην το καθυστερήσουμε. Ναι, ακούγεται και είναι μεγάλο ρίσκο, αλλά την ίδια στιγμή είναι και το όνειρό μας». Και τα όνειρα δεν μπορούν να περιμένουν.
Tου Δημητρη Pηγοπουλου - Καθημερινή